Alles wat u wilt weten over mediation in strafzaken

Nog maar een paar jaar geleden was het ondenkbaar dat mediation regelmatig ingezet zou worden in strafrechtzaken. Toch gebeurt dit anno 2019 regelmatig en lijkt er een flow in te ontstaan. Officiers, rechters en politie beamen steeds vaker de toegevoegde waarde van mediation in strafzaken. Dat dit een belangrijke ontwikkeling is, is volgens Kees van Eijk een understatement. Wij spraken de mediator uitgebreid over zijn jarenlange ervaring en kennis van het vak.

Kees, jij was persoonlijk betrokken bij de totstandkoming van mediation in strafrechtzaken in het Oosten van het land. Hoe is dit precies gegaan?

Samen met een groep enthousiaste personen vanuit de reclassering en ZSM besloten wij het initiatief te nemen voor mediation in strafrechtzaken in ons deel van Nederland. In de grote steden liepen al verschillende pilots, maar dit was hier nog niet het geval. Toen wij startten, deden wij alle zaken pro bono en waren wij aangewezen op slechts één à twee officieren van justitie die ons steunden en zaken doorverwezen. Er was helaas nog maar een hele beperkte groep die de voordelen van mediation inzag. Mediation werd als bedreiging gezien, als een alternatief voor- in plaats van een aanvulling op het strafrecht. Maar dit is uiteraard nooit de bedoeling geweest. Gelukkig is het aantal zaken inmiddels flink gestegen en zijn we vele stappen verder gekomen.

Hoe zie jij jouw rol als mediator in dit soort zaken?

Allereerst is het van belang dat de participerende partijen begrijpen dat wij als mediators niet van justitie zijn, maar als zelfstandig mediator werken. Het is mijn rol om ervoor te zorgen dat het gesprek tussen de partijen zo constructief mogelijk verloopt. Zij moeten de mogelijkheid krijgen om hun eigen verhaal te vertellen en het verhaal van de ander te kunnen horen en eventueel afspraken te maken. Vervolgens is het de taak van de mediators om deze afspraken zo concreet mogelijk vast te leggen en na akkoord van de deelnemers te retourneren aan de rechter, officier of politie.

Over Kees van Eijk

Kees van Eijk is sinds 2004 mediator. Hij is werkzaam als mediator in strafzaken bij de Rechtbank Overijssel en Gelderland. Daarnaast faciliteert hij zogenoemde complexe gesprekken en geeft hij trainingen als trainingsacteur. Vanaf het begin van zijn carrière als mediator is Kees tevens actief als buurtbemiddelaar.
–

Wat is in jouw ogen het belangrijkste element in de mediations?

Dat deze partijen elkaar buiten de rechtszaal ontmoeten, hun verhaal kunnen vertellen en vragen kunnen stellen. Vaak zitten deze personen met vragen als, ‘waarom heb je mij gepakt?’ of ‘hoe kun je zoiets doen?’, die in een mediation eindelijk beantwoord kunnen worden. Ook verdachten zitten vaak met vragen, bijvoorbeeld over hoe het nu met het slachtoffer gaat. Het komt bijvoorbeeld vaak voor dat de dader tijdens de mediation voor de eerste keer hoort wat het effect van zijn actie is geweest. Dit gaat vaak veel verder dan die ene klap of bedreiging.

De slachtoffers, op hun beurt, bouwen vaak een demonisch beeld op van de dader, wat zelfs door kan trekken in een algeheel angstig wereldbeeld. Als zij tijdens een mediation voor de eerste keer weer tegenover de dader zitten, heeft dit in de meeste gevallen een direct effect op dit angstgevoel. Zij zien de dader geleidelijk weer als een gewoon mens, met wie zij in gesprek kunnen. Kortom, er valt zoveel te winnen.

Mediation in Strafrechtzaken wordt ook wel herstelbemiddeling of restorative justice genoemd. Kun jij dit begrip iets verder toelichten?

Herstelbemiddeling kan op verschillende momenten in zaken worden toegepast. Dit kan voor of na de aangifte zijn, of na de straf uitzitting. De meeste zaken die de rechtbank ons als mediator doorverwijst vallen in de middelste fase. Er is dan al aangifte gedaan en de officier van justitie heeft de mogelijkheid aan partijen geboden om via mediation een oplossing tot herstel te zoeken. Zij/hij wacht de resultaten van mediation af voordat er een besluit over het verloop van de zaak wordt genomen.

“Mediation in het strafrecht als vorm van herstelrecht kan enorm veel betekenen voor de betrokkenen”

En hoe is dit aanvullend op het strafrecht in de rechtspraak?

In ons rechtssysteem is met het strafrecht heel helder gemaakt wat men in Nederland niet mag doen. Zodra iemand deze regels overtreedt, kan diegene daarvoor gestraft worden en in sommige gevallen kan ook een schadevergoeding worden toegekend. Echter, de impact die een incident of misdrijf op een benadeelde kan hebben is niet vaak niet hersteld met een straf of een schadevergoeding. En dit is waar het in dit werk om draait. Wij als mediators onderzoeken, samen met de betrokken partijen, hoe zij zo goed mogelijk kunnen herstellen wat er is misgegaan, inclusief afspraken over bijvoorbeeld schadevergoeding en omgang.

Vaak hebben deze strafrechtzaken een enorme impact op de levens van de betrokkenen. Stel, je hebt je hele leven gedacht dat jij prima ’s avonds alleen de straat op kan, zolang je maar een beetje uitkijkt. Als dit op een avond toch flink misgaat, dan kan het resultaat zijn dat jij hierna nooit meer ’s avonds alleen de straat op durft. Dit heeft dus een gigantisch effect op jouw dagelijkse leven. Er komt nog heel wat bij kijken om deze geleden schade te herstellen. Daarin is alleen het vooruitzicht op een mogelijke straf voor de dader vaak niet genoeg.

Mediation in het strafrecht als vorm van herstelrecht kan enorm veel betekenen voor de betrokkenen. In 90% van de gevallen kunnen wij na één gezamenlijk mediationgesprek de zaak afsluiten, en zijn de partijen samen tot een akkoord gekomen. Dat dit belangrijk is, vind ik haast een understatement.

Wat zou jij over mediation willen meegeven aan advocaten die werkzaam zijn in het strafrecht?

Ik zou willen zeggen: maak het eens mee. Mediators vinden het over het algemeen nooit een probleem als advocaten als toehoorder bij hun cliënt aanwezig zijn tijdens de mediation. Op deze manier wordt het direct zichtbaar hoe wij elkaar in ons werk kunnen versterken.

Mediation is geen alternatief is voor de rechtspraak. Maar met mediation heeft een advocaat wél meer mogelijkheden die het belang van zijn cliënt dienen. Uiteindelijk hebben wij hetzelfde doel, zolang de advocaat ook – naast het winnen van de zaak – uit is op het herstellen van wat er is misgegaan.

Interesse in Mediation in Strafrecht?

Bent u geïnteresseerd geraakt in mediation in zaken op het snijvlak van het strafrecht? Het Centrum voor Conflicthantering biedt de opleiding “Mediator in Strafzaken” minimaal één keer per jaar aan. Hierin krijgt u alle handvatten toegereikt om gesprekken tussen partijen veilig te begeleiden en leert u onder andere hoe u herstelgericht werkt. Dit komt namelijk ook steeds vaker voor bij uit de handgelopen (buren)ruzies en conflicten op scholen. Klik hier om alle informatie over deze opleiding te bekijken.